5. “… d [consortium humanum spiritu christiano imbuendum] tamen possible erit, sichristianus communitatum ipsarum ecclesialium contextus, quae his in regionibus et nationibus degunt, renovetur.” CL, 455, no. 34. English translation: CLEng, p. 96, no. 34
6. Cf. Ioannes Paulus PP. II, Litterae Encyclicae Veritatis Splendor, “De quibusdam quaestionibus fundamentalibus doctrinae moralis Ecclesiae”, 6 Augusti 1993, Acta Apostolicae Sedis 85 (1993), 1193-1194, n. 75.
7. “La morale viene sostituita da un calcolo delle conseguenze e con ciò cessa di esistere.” Benedictus PP. XVI, Allocutio, “Omina Nativitatis novique Anni Curiae Romanae significantur”, 20 Decembris 2010, ActaApostolicae Sedis 103 (2011), 37. [Hereafter, ChristmasAddress2010]. English translation: Pope Benedict XVI, “Benedict XVI’s Christmas greeting to the College of Cardinals, the Roman Curia and the Governorate: Resolved in faith and in doing good,” L’Osservatore Romano, weekly edition in English, 22-29 December 2010, Benedictus PP. XVI, Allocutio, “Omina Nativitatis novique Anni Curiae Romanae significantur”, 20 Decembris 2010,Acta Apostolicae Sedis 103 (2011), 37. p. 13. [Hereafter, ChristmasAddress2010Eng].
8. “… indicò con forza profetica nella grande tradizione razionale dell’ethos cristiano le basi essenziali e permanenti dell’agire morale.” Christmas Address 2010, 37. English translation: ChristmasAddress2010Eng, p. 13.
9. “… nostra responsabilità rendere nuovamente udibili e comprensibili tra gli uomini questi criteri [le basi essenziali e permanenti dell’agire morale] come vie della vera umanità, nel contesto della preoccupazione per l’uomo, nella quale siamo immersi.” ChristmasAddress2010, 37.
10. Mt 28,18
11. “Equidem mandatum Iesu: «Euntes praedicate evangelium» sua vi perpetuo viget ac inoccidue urget: verumtamen praesens rerum conditio, non solummodo in mundo sed in pluribus quoque Ecclesiae partibus, omnino requirit ut Christi verbo promptius ac magis dilatato corde obtemperetur; quivis discipulus ita in sua ipsius persona interpellatur, ut nullus se in proprio responso eliciendo retrahere possit: «Vae enim mihi est, si non evangelizavero!» (1 Cor 9, 16). CL, 454, n. 33. English translation corrected by the author: CLEng, p. 94, no. 33.
12. Mt 28,20
13. “… «superiorem modum» ordinariae vitae christianae.” Ioannes Paulus PP. II, Epistula Apostolica Novo Millennio Ineunte, “Magni Iubilaei anni MM sub exitum,” 6 Ianuarii 2001, Acta Apostolicae Sedis 93 (2001), 288, n. 31. [Hereafter, NMI].
14. “Multiplices enim sanctitatis exsistunt viae atque cuiusque congruunt cum vocatione. Grates Domino referimus Nobis quod concessit his proximis annis tot christianos et christianas inter beatos adnumerare ac sanctos, ex quibus plures laici sanctimoniam sunt communissimis in vitae condicionibus adsecuti. Omnibus ergo tempus est iterum firmiter hunc proponere «superiorem modum» ordinariae vitae christianae: ad hanc namque metam conducere debet omnis vita ecclesialis communitatis ac familiarum christianarum.” NMI, 288, n. 31.
15. “… consortium humanum spiritu christiano ubique denuo imbuendum est…christianus commmunitatum ipsarum ecclesialium contextus.” CL, p. 455, no. 34.
16. “… quod de Evangelio derivatur semper vivaque Traditione.” NMI, 285, n. 29
17. Cf. NMI , 285-288, nn. 29-31.
18. “… christiana enim familia est prima communitas, cuius est Evangelium personae humanae crescent annuntiare eamque progrediente education et catechesis ad plenam maturitatem humanam et christianam perducere.” Ioannes Paulus PP. II, Adhortatio Apostolica Familiaris Consortio, “De Familiae Christianae muneribus in mundo huius temporis,” 22 Novembris 1981,Acta Apostolicae Sedis 74 (1982), 823, n. 2. [Hereafter, FC]. English translation: Pope John Paul II, Apostolic Exhortation Familaris Consortio, “Regarding the Role of the Christian Family in the Modern World,” 22 November 1981 (Vatican City State: Vatican Polyglot Press, nd), p. 4, no. 2. [Hereafter, FCEng].
19. “Hoc tempore historiae, quo familia multis impetitur viribus, eam delere aut saltem deformare nitentibus, Ecclesia, probe conscia salutem societatis suamque ipsius arcte cum fausta condicione familiae conecti, modo vehementiore et urgentiore munus suum percipit omnibus consilium Dei de matrimonio ac familia declarandi, cuius plenum vigorem et promotionem humanam et christianam in tuto collocet, ac sic conferat ad renovationem societatis ipsiusque Populi Dei." FC, 84, n. 3. English translation: FCEng, pp. 6-7, no. 3.
20. Cf. Paulus PP. VI, Adhortatio Apostolica Evangelii Nuntiandi, “De Evangelizatione in mundo huius temporis,” 8 Decembris 1975, Acta Apostolica Sedis 68 (1976), 60-61, n. 71
21. “Christiana familia, quatenus Evangelium amplectitur et ad maturitatem in fide progreditur, eatenus fit evangelizans communitas. Exaudiamus denuo Paulum VI: «Familia, haud secus atque Ecclesia, habenda est campus, quo affertur et unde diffunditur Evangelium. Quamobrem, apud familiam huius muneris consciam, omnia eiusdem familiae membra evangelizant atque evangelizantur. Parentes non tantum communicant cum filiis Evangelium, sed ab ipsis possunt recipere idem Evangelium penitus vita expressum. Eadem familia Evangelii nuntia fit apud alias multas familias, atque circumstantem, cui inseritur, convictum».” FC, 144, n. 52
22. “… velut Ecclesia domestica.” Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio Dogmatica Lumen Gentium, “De Ecclesia,” 21 Novembris 1964, Acta Apostolicae Sedis57 (1966), 16, n. 11.
23. “Nostris diebus, in mundo saepe fidei alieno et etiam hostile, familiae credentes maximi sunt momenti tamquam viventis et elucentis fidei foci. Hac de causa, Concilium Vaticanum II familiam, cum vetere quadam expressione, Ecclesiam domesticam appellat. In familiae sinu, parentes sunt «verbo et exemplo […] pro filiis suis primi fidei praecones, et vocationem unicuique propriam, sacram vero peculiari cura, foveant oportet».” Catechismus Catholicae Ecclesiae (Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana, 1997), n. 1656
24. “Hic, modo praeclaro, sacerdotium baptismale exercetur patris familias, matris, filiorum, omnium familiae membrorum «in sacramentis suscipiendis, in oration et gratiarum action, testimonio vitae sanctae, abnegatione et actuosa caritate». Familia, hoc modo, prima schola vitae christianae et «schola quaedam uberioris humanitatis est». Ibi patientia et laetitiae laboris, amor fraternus, indulgentia generosa, etiam iterate, et praecipue divinus per orationem et propriae vitae oblationem cultus discuntur.” CCE, n. 1657. CCEEng., no. 1657.
25. Cf. Gen 1, 26-27.
26. Cf. Rom 5, 9.
27. Cf. Col 1, 24.
28. “In ratione spiritalis cultus Deo grati (cfr Rom 12, 1), Evangelii vitae celebratio suam postulat effectionem praesertim in cotidiana exsistentia, quae in caritate erga alios agitur atque sui ipsius oblatione. Hac ratione tota nostra exsistentia fiet vera et officii conscia acceptio doni vitae atque sincera grataque laus in Deum qui nobis talem tribuit donationem. Quod iam accidit plurimis in signis donationis, modestae saepe et absconditae, quae primos exhibent actores viros et mulieres, parvulos et adultos, iuvenes et seniors, sanos et aegrotos.” Ioannes Paulus PP. II, Litterae encyclicae Evangelium vitae, “De vitae humanae inviolabili bono”, 25 Martii 1995, Acta Apostolicae Sedis 87 (1995), 498, n. 86. [da ora in avanti, EV].
29. “… decretoria … responsalitas.” EV, 505, n. 92.
30. “Familia provocatur per totum vitae ipsius sodalium spatium, ab oriente vita ad mortem.” EV, 506, n. 92.
31. Cf. Paulus PP. VI, Litterae encyclicae Humanae Vitae, “De propagatione humanae prolis recte ordinanda”, 25 Iulii 1968, Acta Apostolicae Sedis 60 (1968), 493-494, n. 17.
32. Cf. EV, 414-415, n. 13; and 511-512, n. 97.
33. “… ut progressionis prorsus humana significatio describatur, quam Ecclesia proponit.” Benedictus PP. XVI, Litterae encyclicae Caritas in Veritate, “De humana integra progressione in caritate veritateque”, 29 Iunii 2009, Acta Apostolicae Sedis 101 (2009), 651, n. 15. [da ora in avanti, CV].
34. Litterae encyclicae «Humanae vitae» solida vincula designant, quae inter vitae ethicam et ethicam socialem intercedunt, magistrale quoddam insinuantes argumentum, quod gradatim variis in documentis auctum est, novissime in Ioannis Pauli II Litteris encyclicis Evangelium vitae.” CV, 651, n. 15.
35. “Ecclesia, cui cordi est verus hominis progressus, monet eum ad plenam valorum observantiam, in sexualitate quoque exercenda: quae ad meram rem hedonisticam ludicramque redigi non potest, sicut educatio sexualis in technicam institutionem coartari non potest, si tantum cura habeatur eos quorum interest arcendi a quodam contagio vel a generandi «periculo». Hoc modo pauperior fieret et altus sexualitatis sensus extenuaretur, qui econtra agnosci et accipi debet cum responsalitate tam singularum personarum quam communitatis.” CV, 680, n. 44.
36. “… novis generationibus adhuc proponendi pulchritudinem familiae et matrimonii, congruentiam huiusmodi institutionum cum altioribus postulatis cordis dignitatisque personae.” CV, p. 681, no. 44.
37. “… Status vocantur ad normas politicas edendas, praeeminentiam integritatemque familiae promoventes, quae matrimonio nititur unius viri uniusque mulieris, quaeque exstat prima vitalisque societatis cellula, atque in se recipit etiam quaestiones oeconomicas et nummarias, quod ad ipsius necessitudinis indolem attinet.” CV, 681, n. 44.
38. Mt 19, 4-5.
39. Mt 19, 11.
40. “Tametsi leges non unicum sunt instrumentum, quo vita humana defendatur, partes tamen magni momenti explicant, immo praegraves aliquando, in cuiusdam mentis consuetudinisque provectione. Iterum dicimus: norma quae naturalem legem violat ad vitam cuiusdam innocentis pertinentem, est iniusta ideoque legis momentum habere non potest. Quam ob rem fortiter iteramus exhortationem Nostram ad omnes viros politicos ne promulgent leges quae, personae dignitatem neglegentes, funditus ipsam civilem convictionem extenuent.” EV, 503-504, n. 90.
41. “Sociale familiae munus etiam ratione politici interventus est procurandum: familias nempe eniti oportet imprimis ut leges institutionesque Civitatis non modo non laedant, verum fulciant ac defendant firmo modo iura familiae necnon officia. Ita profecto familiae magis consciae debent fieri se «primas partes agere» in «re politica familari», quae vocatur, in seque recipere officium transformandae societatis: alioquin erunt familiae illorum malorum veluti victimae primae, quae indifferenti animo solum aspicere voluerunt.” FC, 136, n. 44.
42. Cf. EV, 507-508, n. 93
43. “Was wird sich der junge Herrscher in diesem Augenblick erbitten? Erfolg – Reichtum – langes Leben – Vernictung der Feinde? Nicht um diese Dinge bittet er. Er bittet: „Verleih deinem Knecht ein hörendes Herz, damit er dein Volk zu regieren und das Gute vom Bösen zu unterscheiden versteht“ (1 Kön 3,9).” Benedictus PP. XVI, Allocutio “Iter apostolicum in Germaniam: ad Berolinensem foederatum coetum oratorum,” 22 Septembris 2011, Acta Apostolicae Sedis 103 (2011), p. 663. [da ora in avanti, Bundestag]. [Hereafter, Bundestag]. English translation:L’Osservatore Romano Weekly Edition in English, 28 September 2011, p. 6. [Hereafter, BundestagEng].
44. “Politik muss Mühen um Gerechtigkeit sein und so die Grundvoraussetzung für Frieden schaffen.… Dem Recht zu dienen und der Herrschaft des Unrechts zu wehren ist und bleibt die grundlegend Aufgabe des Politikers.” Bundestag, p. 664.
45. “...kann die Mehrheit ein genügendes Kriterium sein.” Bundestag, p. 664
46. “...in den Grundfragen des Rechts, in denen es um die Würde des Menschen und der Menschheit geht.” Bundestag, p. 664
47. “...Natur und Vernunft als die wahren Rechtsquellen.” Bundestag, p. 665
48. “Homines, familiae et varii coetus, qui communitatem civilem constituunt, propriae insufficientiae ad vitam plene humanam instituendam conscii sunt et necessitatem amplioris communitatis percipiunt, in qua omnes, ad commune bonum semper melius procurandum, cotidie proprias vires conferant. Quapropter communitatem politicam secundum varias formas constituunt. Communitas ergo politica propter illud commune bonum exsistit, in quo suam plenam iustificationem et sensum obtinet, et ex quo ius suum primigenum et proprium depromit. Bonum vero commune summam complectitur earum vitae socialis condicionum, quibus homines, familiae et consociationes, suam ipsorum perfectionem plenius atque expeditius consequi possint.” Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio Pastoralis Gaudium et spes, “De Ecclesia in mundo huius temporis,” 7 Decembris 1965, Acta Apostolicae Sedis, 58 (1966), 1095-1096, n. 74. [da ora in avanti, GS]
49. Cf. GS, 1095-1096, n. 74 [Hereafter, GS]. English translation: Vatican Council II: The Conciliar and Post Conciliar Documents, ed. Austin Flannery, O.P., Collegeville, Minnesota: Liturgical Press, 1975, pp. 980-981, no. 74. [Hereafter, GSEng].
50. “Sequitur item auctoritatis politicae exercitium sive in communitate ut tali, sive in institutis rem publicam repraesentantibus, semper intra fines ordinis moralis ad effectum deducendum esse, ad commune bonum – et quidem dynamice conceptum – procurandum, secundum ordinem iuridicum legitime statutum vel statuendum. Tunc cives ad obedientiam praestandam ex conscientia obligantur. Exinde vero patet responsibilitas, dignitas et momentum eorum, qui praesunt.” GS, 1096, n. 74.
51. Cf. GS, 1096, n. 74.
52. “Non...per se ipsum conquisitum, sed personarum gratia, quae communitatem socialem participant atque in ea tantum reapse et efficaciter bonum suum consequi possunt.” CV, 645, n. 7.
53. “Eo efficacius proximus amatur, quo magis bonum commune colitur, quod veris necessitatibus occurrat.”CV, p. 645, n. 7.
54. “Quam primum inducantur necesse est generalis conscientiarum motus moralisque communis nisus, qui excitare valeant validum sane opus ad vitam tuendam: omnibus nobis simul coniunctis nova exstuenda est vitae cultura: nova, quae scilicet possit hodiernas de vita hominis ineditas quaestiones suscipere atque solvere; nova, utpote quae acriore et alacriore ratione omnium christianorum conscientiam permoveat; nova demum, quae accommodata sit ad gravem animosamque culturalem suscitandam comparationem cum omnibus. Huius culturalis conversionis necessitas coniungitur cum aetatis nostrae historica rerum condicione, at praesertim inhaeret in ipso evangelizandi munere quod proprium est Ecclesiae. Evangelium enim eo spectat «ut perficiat interiorem mutationem» et «humanitatem novam efficiat»; est velut fermentum quo pasta tota fermentatur (cfr Mt 13, 33), atque, qua tale, perfundere debet omnes culturas easque intus pervadere, ut integram declarent de homine deque eius vita veritatem.” EV, 509, n. 95.
55. “… vitae cultura renovanda intra ipsas christianas communitates.” EV, 509, n. 95.
56. “… seiunctionem quandam inferunt inter christianam fidem eiusque moralia circa vitam postulata, progredientes hac ratione ad moralem quendam subiectivismum adque vivendi mores qui probari non possunt.” EV, 509-510, n. 95.
57. Cf. St. Thomas Aquinas, Summa Theologiae, I-II, q. 94, art. 2.
58. “Novit Ecclesia illud Evangelium vitae sibi a Domino suo commendatum intus resonare permovereque unumquemque hominem sive credit sive non, quandoquidem admirabili modo ei respondet, dum eius simul expectationes infinita quadam ratione excedit. Valet enim quilibet homo, inter difficultates licet ac dubitationes, ad veritatem tamen ex animo apertus adque bonitatem, adiutus rationis ipsius lumine et arcana gratiae impulsione, pervenire eo quidem usque ut legem naturalem in corde inscriptam (cfr Rom 2, 14-15) agnoscat, sacrum vitae humanae bonum a primis initiis ad finem ipsum, necnon ius cuiusque adserat hominis ut hoc suum principale bonum summopere observatum videat. In eiusdem ideo iuris agnitione hominum nititur consortio ipsaque politica communitas.” EV, 402, n. 2.
59. “Ideo ex verbo, ex operibus, ex ipsa Iesu persona facultas tribuitur homini ut omnem veritatem de humanae vitae bono «cognoscere possit»; et ex illo «fonte» peculiari modo provenit facultas adamussim talem veritatem faciendi (cfr Io 3, 21), id est, suscipiendi necnon funditus exsequendi officium vitam humanam amandi, ei serviendi, eamque tuendi et promovendi. In Christo enim absolute nuntiatur et plene traditur illud Evangelium vitae quod iam traditum in revelatione Veteris Testamenti, immo scriptum quodam modo in ipso corde cuiusque hominis et mulieris, in unaquaque conscientia morali resonat «ab initio», hoc est ab ipsa creatione, ita ut, adversis peccati vinculis non officientibus, suis in essentialibus rationibus humana quoque mente percipi possit.” EV, 434, n. 29.
[Traduzione a cura di Chiesa e post-concilio]